Дүйнөдөгү олку-солкулуктун фонунда Кыргызстандын өкмөтү экономиканы накталай эмес акча жүгүртүүгө өткөрүүнү күчөттү. Бирок рыноктогу валюта тартыштыгы жана банктардагы ашыкча алымдар калкты кайра артка тартып жаткандай.

Салттуу түрдө Кыргызстанда нак акча иштетүү басымдуулук кылат. Өлкөдө башка мамлекеттер сыяктуу электрондук төлөм жана онлайн алып-сатуулар толук өнүккөн эмес. “Элдик экономика” түрмөгүндө бул жолу ушул тема талданды.

Үчүнчү секирик

Кыргызстандагы накталай эмес төлөмдөрдүн жана эсептешүүлөрдүн үлүшүн көбөйтүү боюнча мекемелер аралык комиссия бул багытта ушуга чейин аткарылган иштерди корутундулап, тиешелүү тараптарга жаңы тапшырмаларды берди.

Комиссия мындан ары ири соода-тейлөө борборлорунан тышкары жайларда да нак эмес төлөмдөрдү жүргүзүүгө масштабдуу шарт түзүүнү буйруду. Анын ичинде кафе-ресторандарды, жеке медициналык клиникаларды, жеке билим берүү мекемелерин, саламаттык сактоо, тамактануу, транспорт жана маданий тармактагы мамлекеттик жана муниципалдык мекемелерди да бул жараянга жапырт ыңгайлаштыруу талабы коюлду.

Мекемелер аралык комиссияны жетектеген Министрлер кабинетинин төрагасынын биринчи орун басары Адылбек Касымалиев жаңы аракеттердин маңызын мындайча түшүндүрдү:

“Эл аралык тажрыйбада деле накталай эмес акча төлөм жүргүзүүнүн көбөйүшү экономика үчүн жакшы нерсе. Биз маянаны же жөлөк пулдарды банктагы эсептерге, карталарга которсок, аны колдонуучулар кайра дароо эле чыгарып алып атпайбы. Ошону үчүн көп жерлерде банкоматтар болсун деп жатабыз, ал жакын болсо адамдар көп чыгарбай, эсебинде кармоого аракет кылат. Ошону менен бирге карта менен төлөй турган аппараттарды бардык жерлерге орнотушубуз керек. Ошол боюнча Улуттук банкка жана коммерциялык банктарга тапшырма бердик. Айталы, мамлекеттик кызматкерлер акчаны нак кылып албай, сатып алчу нерселерин карта менен төлөөгө өтө баштаса жакшы болмок”.

Нак акчанын катышуусу жок, банктык эсеп же башка каражаттар аркылуу эсеп-кысап жүргүзүү накталай эмес эсептешүү деп аталарын жакшы билебиз. Бул экономикада чоң мааниге ээ. Тагыраагы, ал капиталды жүгүртүүнү тездетет, рынокто нак акчаны кыскартат жана бир катар багыттарда чыгымдарды азайтат. Башкысы көмүскө экономиканы ачыкка чыгарат деп эсептелет.

Кыргызстанда бул багыттагы аракеттердин биринчи этабы 2003-2007-жылдары башталган. Экинчи этабы 2012-2017-жылдары ишке ашты. Бул аралыктарда улуттук төлөм системасы, улуттук карта жана башка программалар иштелип чыккан. Финансылык уюмдар интернет банкинг, мобилдик банкинг, электрондук капчык жана башка инструменттерди киргизди.

“Мамлекеттик программанын алкагында жеке жана юридикалык жактарга мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөр үчүн да, юридикалык жактар ортосунда, үчүнчү жактардын пайдасына эсептешүүлөрдү жүргүзүү үчүн, накталай эмес ар кандай ыкмаларды колдонуу менен кеңири мүмкүнчүлүктөрдү камсыз кылуу боюнча чаралар көрүлүүдө. Анын ичинде электрондук акча, интернет банкинг, мобилдик банкинг, уюлдук телефондорду пайдалануу менен төлөө, банкоматтар, POS-терминалдар, төлөм терминалдары, QR коддор (эки өлчөмдүү штрих-код) жана башкалар өркүндөтүлүп жатат”, – деди ал.

Ормонов белгилегендей, ар башка төлөм системалары бир системага интеграцияланып жатат. Ал ошондой эле QR-коддор менен төлөмдөрдү жана которууларды жүргүзүү боюнча системалар Улуттук стандартка дал келтирилип жатканын белгиледи. QR-код төлөм – бул кадимки мобилдик телефондун экранындагы код менен төлөм аткарылуучу система.